സഞ്ചാരികള് zwj;ക്കായി നിരവധി കൗതുകങ്ങള് zwj; ഒളിപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന നാടാണ് മധ്യ പ്രദേശ്. എന്നാല് zwj; അതിലധികമുണ്ട് ഇനിയും സഞ്ചാരികള് zwj; യാത്രകളില് zwj; തിരഞ്ഞെടുക്കാത്ത ഇടങ്ങളെ പരിഗണിക്കുമ്പോള് zwj;. സംസ്ഥാനത്തൊട്ടാകെ പരന്നു കിടക്കുന്ന ഈ ഇടങ്ങള് zwj; കണ്ടുതീര് zwj;ക്കുക എന്നത് അസാധ്യമാണെങ്കില് zwj; കൂടി അതില് zwj;ത്തന്നെ ചില ഇടങ്ങള് zwj; പരിചയപ്പെടേണ്ടതുണ്ട്. മാല്‍വാ റീജിയണില്‍ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ധാര്‍ ആദ്യ കാഴ്ചയില്‍ വരണ്ടഭൂമിയെന്നു തോന്നിപ്പുക്കുമെങ്കിലും മറുവശത്തെ തടാകങ്ങള്‍ നാടിനു പച്ചപ്പ് നല്കുന്നു. ധാര്‍ എന്നത് ചരിത്രാവശിഷ്ടങ്ങളാലും പൗരാണികതയാലുംസമ്പന്നമായ നഗരമാണ്. ധാര്‍ കോട്ടയാണ് ഇവിടുത്തെ പ്രധാന ആകര്‍ഷണം. രാജ രാജ ഭോജന്‍റെ രാജ്യ തലസ്ഥാനമായിരുന്നു ഇവിടം കാലങ്ങളോളം, ഇന്‍ഡോറില്‍ നിന്നും 60 കിലോമീറ്ററും മാണ്ഡുവില്‍ നിന്നും 35 കിലോമീറ്ററുമാണ് ഇവിടേക്കുള്ള ദൂരം.PC:Uchcharia മധ്യ പ്രദേശിലെ മനോഹരമായ കുന്നിന്‍ പ്രദേശങ്ങളിലൊന്നാണ് മാണ്ഡു. ചരിത്ര ബഫുകൾക്കും വാസ്തുവിദ്യാ പ്രേമികൾക്കും അനുയോജ്യമായ സ്ഥലമായ മണ്ടു ഒട്ടേറെ ചരിത്ര സ്മരണകള്‍ ഉറങ്ങുന്ന നാടാണ്. മാൽവയിലെ പർമർ ഭരണാധികാരികളുടെ തലസ്ഥാനമായിരുന്നു കാലങ്ങളോളം ഇവിടം. പത്താം നൂറ്റാണ്ടുവരെയുള്ള വാസ്തുവിദ്യാ പ്രതാപങ്ങൾ ഇന്നിവിടെ കണ്ടെത്താം. മാണ്ഡു കോട്ടയാണ് ഇവിടുത്തെ പ്രധാന കാഴ്ച. ഇൻഡോറിൽ നിന്ന് 60 കിലോമീറ്റർ അകലെയാണ് ഇവിടം.PC:Aamin വസ്ത്ര പ്രേമികള്‍ക്കിടയിലാണ് ചന്ദേരി ഇന്നും കൂടുതല്‍ അറിയപ്പെടുന്നത് എങ്കിലും ഇതിന്റെ ചരിത്രം തീര്‍ച്ചായും അറിയേണ്ടതാണ്. വളരെ ചെറിയ പട്ടണമായ ചന്ദേരി ബുന്ദേൽഖണ്ഡ് പ്രദേശത്ത് ആണ് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. തടാകങ്ങൾ, കുന്നുകൾ, ഇടതൂർന്ന വനങ്ങൾ എന്നിവയാണ് ഇവിടെ ആദ്യ കാഴ്ചയില്‍ കണ്ടെത്തുവാന്‍ സാധിക്കുന്നത്. 300-ലധികം ചരിത്ര സ്മാരകങ്ങൾ ചന്ദേരിയില്‍ മാത്രമുണ്ട്. അവയിൽ ഒൻപതാം നൂറ്റാണ്ടിലും പത്താം നൂറ്റാണ്ടിലുമായി നിര്‍മ്മിക്കപ്പെട്ട ജൈന ക്ഷേത്രങ്ങള്‍ വിശ്വാസികളെയും ചരിത്രാസ്വാദകരെയും ഒരുപോലെ ഇവിടേക്ക് ആകര്‍ഷിക്കുന്നു. ഭോപ്പാലിൽ നിന്ന് 220 കിലോമീറ്ററും ഗ്വാളിയറിൽ നിന്ന് 250 കിലോമീറ്ററും അകലെയാണ് ചന്ദേരി.PC:Nishant Ranjan വജ്രത്തിന്‍റെ നഗരം എന്നാണ് പന്നാ അറിയപ്പെടുന്നത്. ഇന്ത്യയില്‍ രത്ന ഖനനം നടക്കുന്ന ഏക നാടാണിത്. പന്ന ദേശീയോദ്യാനവും പുരാതന ക്ഷേത്രങ്ങളും ഇവിടുത്തെ മറ്റു പ്രത്യേകതകളില്‍ ഉള്‍പ്പെടുന്നു. മിക്കവാറും ഖജുരാഹോയിലേക്കുള്ള യാത്രയിലാണ് സഞ്ചാരികള്‍ പന്നാ വഴി കടന്നു പോകുന്നത്. പന്നായില്‍ നിന്നും 45 കിലോമീറ്റര്‍ ദൂരമാണ് ഖജുരാഹോയിലേക്കുള്ളത്. വളരെ കുറച്ച് സഞ്ചാരികള്‍ക്കു മാത്രം പരിചിതമായ നഗരങ്ങളില്‍ ഒന്നാണ് ബുര്‍ഹാന്‍പൂര്‍. താജ്മഹലുമായുള്ള ഈ പ്രദേശത്തിന്റെ ബന്ധവും അത്ര പ്രചാരത്തില്‍ വന്നിട്ടില്ല. പതിനാലാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ഫാറൂഖി രാജവംശം സ്ഥാപിച്ച ബുർഹാൻപൂർ എ.ഡി 1601 ൽ മുഗൾ ഭരണത്തിൻ കീഴിലായി. സമ്പന്നമായ രാഷ്ട്രീയ ചരിത്രം കാരണം മുഗൾ കാലഘട്ടത്തിലെ നിരവധി ചരിത്ര സ്മാരകങ്ങള്‍ ഇവിടെ കാണാം. . ഷാജഹാൻ ചക്രവർത്തി ബുർഹാൻപൂർ സന്ദർശിക്കാറുണ്ടായിരുന്നു. തപ്തി നദിക്കടുത്തുള്ള മനോഹരമായ കൊട്ടാരമായ ഷാഹി ഖില ഒരുദാഹരണമാണ്. പല കെട്ടിടങ്ങളും ഇപ്പോൾ തകർന്നുകിടക്കുകയാണ്, പക്ഷേ ഇപ്പോഴും സങ്കീർണ്ണമായ കൊത്തുപണികളിലും പെയിന്റിംഗുകളിലും ഭൂതകാലത്തിന്റെ മഹത്വം കാണാൻ കഴിയും.ബുർഹാൻപൂരില്‍ വെച്ചാണ് ഷാജഹാന്റെ പ്രിയ രാജ്ഞിയായ മുംതാസ് മഹൽ അവരുടെ പതിനാലാമത്തെ കുഞ്ഞിനെ പ്രസവിച്ച ശേഷം മരിച്ചത്. ഇവിടത്തെ ഒരു പെയിന്റിംഗിലെ സ്മാരകത്തിൽ നിന്നാണ് ഷാജഹാന് താജ്മഹല്‍ നിര്‍മ്മിക്കുവാന്‍ പ്രചോദനമായതെന്ന് പറയപ്പെടുന്നു.PC:Md iet ഖജുരാഹോ ക്ഷേത്രങ്ങൾക്കും പന്ന നാഷണൽ പാർക്കിനും സമീപത്തായാണ് കെൻ ഗരിയൽ സങ്കേതം സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. കെൻ, ഖുദാർ നദികളുടെ സംഗമസ്ഥാനത്തിനടുത്താണ് ഇതുള്ളത്. ശൈത്യകാലമാണ് സങ്കേതം സന്ദർശിക്കാൻ ഏറ്റവും അനുയോജ്യമായ സമയം. PC:Anurag nashirabadkar മധ്യപ്രദേശ് വിനോദ സഞ്ചാരത്തിലേക്ക് കയറിവരുന്ന ഇടമാണ് ശിവ്പുരി. ചരിത്ര സ്ഥാനങ്ങളുടെ പേരിലാണ് ഇവിടം പ്രസിദ്ധമായിരിക്കുന്നത്. സിന്ധ്യയുടെ വേനൽക്കാല തലസ്ഥാനമായിരുന്നു ശിവപുരി കൂടുതലും ചക്രവര്‍ത്തിമാരുടെ വേട്ടസ്ഥാനങ്ങളിലൊന്നായാണ് അറിയപ്പെടുന്നത്. മാധവ് വിലാസ് പാലസ്, കരേര പക്ഷിസങ്കേതം എന്നിവയാണ് ഇവിടുത്തെ മറ്റ് സ്ഥലങ്ങൾ.PC:Teacher1943 ഓർച്ച രാജ്യത്തിന്റെ ഭാഗമായിരുന്ന ഇടമാണ് ടികാംഗര്‍ഹ്. ചരിത്രവും സമ്പന്നമായ വാസ്തുവിദ്യയും ഇഷ്ടപ്പെടുന്നെങ്കിൽ തീര്‍ച്ചയായും കാണേണ്ട സ്ഥലമാണിത്. ടിക്കാംഗഡ് കോട്ടയാണ് ഇവിടുത്തെ പ്രധാന ആകര്‍ഷണം. പതിനാറാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തിൽ ബുണ്ടേല രാജാവായ രുദ്ര പ്രതാപ് സിംഗ് ആണ് ടിക്കാംഗഡ് സ്ഥാപിച്ചത്. ഓർച്ചയിൽ നിന്ന് 80 കിലോമീറ്റർ അകലെയാണ് ഇവിടം സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. PC:Bijay chaurasia ഗ്വാളിയോർ നഗരത്തിൽ നിന്ന് 40 കിലോമീറ്റർ അകലെയാണ് ബതേശ്വര്‍ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. എ.ഡി എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിനും പതിനൊന്നാം നൂറ്റാണ്ടിനും ഇടയിലുള്ള 200 ഓളം പുരാതന ക്ഷേത്രങ്ങള്‍ ഇവിടെ കണ്ടെത്താം. ശിവനും വിഷ്ണുവുമാണ് ഇവിടുത്തെ ക്ഷേത്രങ്ങളിലെ പ്രധാന പ്രതിഷ്ഠ. 200 മുതൽ 300 വര്‍ഷം വരെ പഴക്കം ഉള്ളവയാണ് ഈ ക്ഷേത്രങ്ങള്‍. PC:Vikramjit.rooprai മധ്യപ്രദേശിലെ പ്രസിദ്ധമായ ചമ്പൽ പ്രദേശത്ത് ആണ് ബിഹിന്ദ് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. പുരാതന ക്ഷേത്രങ്ങൾക്കും പതിനേഴാം നൂറ്റാണ്ടിലെ ആറ്റർ ഫോർട്ട് പോലുള്ള ഘടനകൾക്കും പേരുകേട്ടതാണ് ബിന്ദ്.PC:harshit agrawal